नवरात्र पूजाविधी – एक देवी भक्ताचा अनुभव (पूजाविधी व मंत्र)
1. प्रस्तावना – नवरात्र उत्सवाचे महत्व
नवरात्र हा भारतातील सर्वात पवित्र आणि लोकप्रिय सणांपैकी एक आहे. वर्षातून दोनदा – चैत्र नवरात्र आणि शारदीय नवरात्र – हा उत्सव साजरा होतो. नवरात्र म्हणजे ‘नऊ रात्री’ ज्या काळात देवीच्या नऊ रूपांची उपासना केली जाते.
हा उत्सव शक्तीची उपासना, सकारात्मक उर्जा, आणि आध्यात्मिक शुद्धीकरण यांचा प्रतीक आहे.
वारकरी परंपरेप्रमाणे जसे संत विठोबाची वारी करतात, तसेच देवी भक्त नवरात्रात व्रत, पूजाविधी, आणि मंत्रजप करून देवीचे आशीर्वाद प्राप्त करतात.
2. मुख्य भाग
2.1 नवरात्राची सुरुवात
नवरात्राची सुरुवात प्रतिपदा तिथीला होते. याच दिवशी घटस्थापना (कलश स्थापन) केली जाते. हे कलश शुभ्रता, समृद्धी आणि देवीच्या उपस्थितीचे प्रतीक आहे.
2.2 नवरात्र पूजाविधीची पायरी-पायरीची माहिती
(1) जागा निवडणे व स्वच्छता
- पूजेची जागा स्वच्छ, शांत आणि शक्यतो ईशान्य दिशेला असावी.
- जमिनीवर लाल किंवा पिवळा वस्त्र अंथरावा.
(2) घटस्थापना (कलश स्थापन)
- मातीच्या भांड्यात ज्वारी/गहू/बार्लीचे दाणे पेरावे (नवरात्रभर वाढणारे अंकुर समृद्धीचे प्रतीक).
- पितळ/तांब्याचा कलश पाण्याने भरावा, त्यात सुपारी, नाणी, पंचरत्न, गंध, अक्षता टाकाव्या.
- कलशावर नारळ, लाल वस्त्र व आंब्याची/अशोकाची पाने ठेवावीत.
- कलशावर स्वस्तिक काढावे.
(3) देवीची प्रतिमा किंवा मूर्ती प्रतिष्ठा
- देवीची प्रतिमा/मूर्ती लाल किंवा पिवळ्या वस्त्रावर ठेवावी.
- देवीला फुले, हार, चंदन, कुंकू, अत्तर अर्पण करावे.
(4) मंत्रोच्चार आणि आवाहन
- पूजेची सुरुवात "ॐ ऐं ह्रीं क्लीं चामुंडायै विच्चे" या मंत्राने करावी.
- त्यानंतर देवीचे ध्यान मंत्र, आवाहन मंत्र म्हणावे.
(5) पूजासाहित्य अर्पण
- फुले, अक्षता, गंध, धूप, दीप, नैवेद्य अर्पण करावे.
- प्रत्येक दिवशी नऊ वेगवेगळ्या प्रकारच्या फुलांनी पूजन करावे (नऊ रूपांसाठी).
(6) आरती व मंत्रजप
- सकाळ-संध्याकाळ आरती करावी.
- रोज किमान 108 वेळा देवीचा बीज मंत्र जपावा.
(7) नैवेद्य
- प्रत्येक दिवशी वेगवेगळा नैवेद्य तयार करावा – लाडू, खीर, पूरणपोळी, गुळ-खोबऱ्याचे पदार्थ.
(8) व्रत कथा वाचन
- नवरात्रातील देवीची महात्म्य कथा, दुर्गासप्तशतीचे पठण करावे.
(9) कन्या पूजन
- अष्टमी किंवा नवमीला 9 कुमारी मुलींना आमंत्रित करून त्यांचे पूजन करावे.
(10) विसर्जन
- दशमीच्या दिवशी घट विसर्जन करून देवीला निरोप द्यावा.
2.3 आवश्यक साहित्य यादी
- कलश, नारळ, आंब्याची पाने
- लाल/पिवळा कपडा
- सुपारी, नाणी, पंचरत्न
- धूप, अगरबत्ती, अत्तर
- नैवेद्यासाठी गोड पदार्थ
- फुले, हार, कुंकू, अक्षता
- देवीची प्रतिमा किंवा मूर्ती
2.4 नवरात्रातील नऊ देवी रूप व मंत्र
- शैलपुत्री – "ॐ देवी शैलपुत्र्यै नमः"
- ब्रह्मचारिणी – "ॐ देवी ब्रह्मचारिण्यै नमः"
- चंद्रघंटा – "ॐ देवी चंद्रघंटायै नमः"
- कूष्मांडा – "ॐ देवी कूष्माण्डायै नमः"
- स्कंदमाता – "ॐ देवी स्कन्दमातायै नमः"
- कात्यायनी – "ॐ देवी कात्यायन्यै नमः"
- कालरात्री – "ॐ देवी कालरात्र्यै नमः"
- महागौरी – "ॐ देवी महागौर्यै नमः"
- सिद्धिदात्री – "ॐ देवी सिद्धिदात्र्यै नमः"
2.5 एक देवी भक्ताचा अनुभव
(येथे मानवी टोनमधून वैयक्तिक अनुभव लिहिला आहे)
"लहानपणापासून माझ्या घरात नवरात्र मोठ्या भक्तिभावाने साजरे केले जाते. सकाळी लवकर उठून आईसोबत फुले आणणे, कलश स्थापन करणे, आणि संध्याकाळी आरतीत ढोलक वाजवणे ही माझ्या आयुष्यातील सर्वात आनंददायी क्षण आहेत.
एकदा नवरात्रात माझ्या मनात खूप ताण होता, पण रोज देवीसमोर बसून मंत्रजप आणि आरती केल्याने मन अगदी शांत झाले. मला आजही वाटते – देवीच्या पूजेमध्ये केवळ विधी नाही तर तिच्या उपस्थितीची खरी अनुभूती मिळते."
2.6 व्रत पालनाचे फायदे
- मानसिक शांती आणि सकारात्मक ऊर्जा वाढते.
- घरातील वातावरण पवित्र आणि आनंदी राहते.
- अडथळे, नकारात्मक शक्ती दूर होतात.
- आत्मविश्वास आणि एकाग्रता वाढते.
- आरोग्य आणि कौटुंबिक सुख वाढते.
2.7 (पूजाविधीसाठी)
3. निष्कर्ष – भक्तिपूर्ण भावना आणि व्रत पालनाचे फायदे
नवरात्र हा केवळ सण नाही, तर शक्तीची उपासना आणि आत्मशुद्धीचा प्रवास आहे. पूजाविधी योग्य पद्धतीने आणि भक्तिभावाने केल्यास मन, शरीर, आणि आत्मा यांना नवी ऊर्जा मिळते.
आजच्या तणावग्रस्त जीवनात नवरात्र हे श्रद्धा, समर्पण, आणि मानसिक शांती देणारे पर्व आहे.
देवीची कृपा लाभो – जय माता दी!
टिप्पण्या
टिप्पणी पोस्ट करा